Gitar Bakımı

1- Yeni teller alalım

Biz yıllardan beri hep D'Addario marka teller kullandık. Türkiye'de müzik piyasası büyüyünce ve dolayısıyla müzik malzemeleri çeşitlenmeye başlayınca önümüzde çok daha fazla seçeneğin olduğunu gördük. Yılların D'Addario'su meğer o kadar da iyi değilmiş. Ben size Dean Markley ya da GHS tavsiye ederim. Ancak bulamazsanız D'Addario da alabilirsiniz. Diğer önemli konu tellerin numarası. Tel takımları en ince tellerinin (ince E) kalınlıklarına göre adlandırılırlar. Örneğin bir takım teldeki ince E'nin kalınlığı 0,009 inch ise o takım "0,009" olarak geçer. Diğer tellerin kalınlıkları da ince-E'nin kalınlığına göre ayarlanmıştır. Yani 0,009 takımın telleri, 0,010 takımın tellerinden daha incedir. İnce takım teller daha yumuşak, çalınması biraz daha kolay ancak tonu diğer takımlara göre daha zayıftır. Elektrogitarda en çok kullanılan takım 0,009 takım teldir. Eğer fazla bir fikriniz yoksa 0,009 takım tel alabilirsiniz. Akustik gitar tellerinde ise genelde 0,010 takım tel kullanılır.


2- Hazırlık

İşe başlamadan önce yanınızda bulanması gereken malzemeler:

* Yeni takım gitar teli
* Tuner (gitar akord aleti)
* Gitar Jack'ı
* Gitarla beraber aldığınız anahtarlar
* 1 Saatçi tornavida takımı
* Alkol
* Pamuk, bez
* Klavyeyi temizlemek için plastik kaşık, kürdan ya da kibrit çöpü
* Contact sprey (elektronik devre için)
* Pas önleyice sprey
* Kolay tel sarmak için aparat (isteğe bağlı)
* Guitar polish (gitar cilası) (isteğe bağlı)


3- Gitarı temizleyelim

Elektrogitar: İlk yapacağımız iş eski telleri sökmek. Teller gitar iki noktadan bağlanmıştır: Köprü ve burgular. Burgulardan sökmek her gitarda aynıdır. Burgular gevşetilir ve tel sökülür. Burada dikkat etmeniz gereken nokta, telleri tek tek sökmektir. Yani ilk önce bütün burguları gevşetip tüm telleri kafa kısmından sökersek teller sadece köprüden gitara bağlı kalırlar ve birbirlerine dolaşırlar. Bu karışıklığı önlemek için bir teli iki nokadan (burgu ve köprü) söküp gitardan tamamen ayırdıktan sonra diğer tele geçmeliyiz. İlk telimizi burgudan söktük ve sıra köprüden sökmeye geldi. Köprümüz sabit, basit bir köprü ise (Gibson Les Paul gibi) ya da fender strat tipi bir köprü ise köprünün ucundan çekebilirsiniz. Eğer floyd-rose tipi köprü ise önce eşikteki kilit sistemini gevşetip, ardından köprünün arka ucundaki vidayı gevşeterek teli çıkarabilirsiniz. Tellerin gitara nasıl takıldığına mutlaka dikkat edin, yoksa yeni telleri takmak kolay olmayabilir

Sıra temizlikte. Beze biraz alkol (kolonya olabilir) döküp gitarı silin. Bezin sığmadığı yerler için pamuk kullanabilirsiniz. Eğer tam bir temizlik yapmak isterseniz köprüyü söküp temizleyebilirsiniz. Daha sonra takamayacağınızı düşünüyorsanız hiç denemeyin.

Gitar silindikten sonra sıra klavyeyi temizlemede. Gitar çalarken eldeki kir ve ter klavye üzerine biriktiğinden klavye çok kolay kirlenir. Hatta elleriniz çok terliyorsa ve klavye çok uzun süre temizlenmezse notaların düzgün çıkmasını engelleyebilir. Klavye plastik bir kaşık ya da ona benzer bir aletle temizlenebildiği gibi kürdan ya da kibrit çöpüyle de temizlenebilir. Amaç klayve üzerindeki birikintileri sıyırıp almak. Ancak burda çok dikkatli olmalısınız. Klavyenin çizilmemesi çok önemli. Bu yüzden klavyeyi temizlerken kesinlikle metal kullanmayın. Dikkatli kullanılmazsa kibrit çöpü bile rahatlıkla çizebilir klavyeyi. Çok fazla bastırmamaya dikkat edin. En çok birikinti fretlerle klayvenin birleştiği yerde olur, oraları iyi temizleyin. Tüm perdeler bittikten sonra klavyeyi alkollü bezle bir kez daha silip iyice temizleyin.

Klavye temizlendikten sonra sırada vidaların yağlanması var. Bunun için pas sökücü- yağlayıcı spreyleri kullanabilirsiniz. Daha sonra düğmelere (ton, volume), tone switch'e (ton anahtarı) contact spreyi sıkın. Bunu yaparken düğmeleri çekip çıkarı ve düğmenin tam üzerine yakından sıkıp spreyi. Ton anahtarı için de aynısı geçerli. Sonra da düğmeleri ve anahtarı defalarca açıp kapayarak sıvının parça içinde iyice yayılmasını sağlayın.

Akustik gitar:
Akustik gitarlarda teller genelde köprü tarafında sıkıştırılarak sabitlenirler. Köprüde bulunan ucunda top bulunan parçalar dışarı çıkarılarak teller köprüden ayrılır.

Sıra temizlikte. Beze biraz alkol (kolonya olabilir) döküp gitarı silin. Bezin sığmadığı yerler için pamuk kullanabilirsiniz.

Gitar silindikten sonra sıra klavyeyi temizlemede. Gitar çalarken eldeki kir ve ter klavye üzerine biriktiğinden klavye çok kolay kirlenir. Hatta elleriniz çok terliyorsa ve klavye çok uzun süre temizlenmezse notaların düzgün çıkmasını engelleyebilir. Klavye plastik bir kaşık ya da ona benzer bir aletle temizlenebildiği gibi kürdan ya da kibrit çöpüyle de temizlenebilir. Amaç klayve üzerindeki birikintileri sıyırıp almak. Ancak burda çok dikkatli olmalısınız. Klavyenin çizilmemesi çok önemli. Bu yüzden klavyeyi temizlerken kesinlikle metal kullanmayın. Dikkatli kullanılmazsa kibrit çöpü bile rahatlıkla çizebilir klavyeyi. Çok fazla bastırmamaya dikkat edin. En çok birikinti fretlerle klayvenin birleştiği yerde olur, oraları iyi temizleyin. Tüm perdeler bittikten sonra klavyeyi alkollü bezle bir kez daha silip iyice temizleyin.

4- Söktüğümüz diğer parçaları ve telleri takalım, akort edelim

Elektrogitar: Söktüyseniz köprüyü toplayıp yerine takın. Düğmelerin kapaklarını takın. Şimdi sıra tellerde. Telleri sökerken nasıl takılı olduklarına dikkat edin demiştim, umarım dikkat etmişsinizdir. Sabit köprülü gitarlarda teli köprünün arkasından geçirerek takın. Telin ucundaki top teli sabitleyecektir. Fender strat tipi köprülerde de durum aynı.

Floyd-rose köprülerde topun olduğu uç kısmı kesin. Çünkü floyd-rose köprülerde topa ihtiyacınız olmayacak. Telin bir ucunu köprüdeki yerine takarak arkadaki vidayı sıkıp teli sabitleştirin. Dikkat edin vidayı ne kadar sıkacağınız çok önemli. Az sıkarsanız teller gerilince tel yerinden fırlar. Gereğinden çok sıkarsanız vida sistemi bozulur ve köprünüz kullanılamaz hale gelir. Kabaca şöyle tarif edebilirim: Tel yerinden oynamayacak kadar sıktıktan sonra biraz daha sıkıştırın. Bu kadarı yeterli olacaktır.

Gelelim tellerin burgulara nasıl takılacağna. Teller eğer burgular tek sıra halinde dizilmişse teller aşağıdan, çift sıra halinde dizilmişse içten sarılacaktır. Sarımların düzgün olması çok önemlidir. Aşağıdaki resimleri iyi inceleyin ve nasıl sarılması gerektiğini anlamaya çalışın. Düzgün bir sarım gitarın akordunun daha uzun süre bozulmadan kalmasını sağlar

Telleri nasıl tek tek söktüysek, takarken de tek tek takacağız. Floyd rose gitarlarda teller ilk takıldığında bol oldukları için köprüyü yukarı kaldıramayacaklar, köprü düşük olduğu için de tüm teller klavyeye yapışacaktır. Merak etmeyin, teller gerildikçe köprü yukarı kalkacak, teller klavyeden uzaklaşacaktır.

Telleri taktık, şimdi gitarın akrodunu yapalım. Bunun için tuner kullanırsanız çok daha hassas ve kolay bir şekilde yaparsınız akordu. Floyd-rose gitarlarda köprünün hareketli olması nedeniyle bir tel gerilince diğer teller bollaşır. Yani floyd-rose köprülü gitarlar için biraz uğraşmanız gerekecektir. Bu tip gitarların akordu olmaya başlayınca köprünün kalktığını, tellerin klayveye yapışma durumunun yavaş yavaş ortadan kalktığını göreceksiniz.

Akustik gitar: Telleri sökmek için ucu toplu plastik aparatları çıkartmıştık en son. Telin ucundaki topu deliğe sokun ve plastik aparatı üzerine kapatıp sıkıştırın (teller çıkartırken tellerin köprüye nasıl takılı olduğunu hatırlayın).

Tellerin burgulara bağlanması: Teller burgulara içten sarılacaktır (aşağıdaki şekle bakın). Sarımların düzgün olması çok önemlidir. Aşağıdaki resimleri iyi inceleyin ve nasıl sarılması gerektiğini anlamaya çalışın. Düzgün bir sarım gitarın akordunun daha uzun süre bozulmadan kalmasını sağlar.

Teller takıldıktan sonra gitarı bir tuner yardımıyla akort edin. Akort ederken arasıra tellere kuvvetli olarak
vurursanız tel burgulara iyice yerleşecek ve akordun kaçması daha zor olacaktır. Ama yine de yeni takılmış tellerin akordu ilk başlarda sürekli kaçar.

5- Truss rod (sap) Ayarı

Bildiğiniz gibi truss rod denilen uzun demir çubuk klavyenin içinden geçer. Hem ayarlanarak sapın açısının değiştirilmesini sağlar, hem de gergin tellerin yarattığı büyük yükün klavye tarafından karşılanmasına yardımcı olur.

Truss rod, truss rod'un ucundan ayarlanır. Yeni gitarların büyük çoğunluğunda truss rod'un kafa tarafındaki ucundan, eşiğin hemen yanından yapılır bu ayar. Bazen üzeri basit bir kapak ile kapatılmıştır. Gitarınız truss rod (sap) ayarının düzgün olup olmadığını anlamak için kalın E telinin (en kalın tel) 1 perdesi ile son perdesine aynı anda basın. Tel klayve üzerine yapışacaktır. Bu iki perdenin orta noktasındaki perdenin tel ile arasında ne kadar uzaklık olduğuna bakın. Yarım milim ya da biraz daha az bir boşluk olması lazım. Boşluk bundan daha büyükse sap boşalmıştır, germeniz gerekecektir. Eğer uzaklık daha az ise ya da tel klayve arası hiç boşluk yoksa sapı germeniz gerekecektir. Sapı uygun alyen anahtarıyla saat yönünde çevirirseniz sap gerilir, ters yönde ise boşalır. Ancak dikkat, ender görülse de bazı gitarlarda sapı sıkma-gevşetme yönü ters olabilir. Truss rod ayarını yaptıktan sonra gitarın akordunu tekrar yapmalısınız.

Not: Akustik gitarlarda da sap ayarı için aynı işlem uygulanır,


6- Action (tel yükseklik) ayarı

Rahat çalabilmemiz için teller yeterince alçak olmalıdır. Ancak telleri çok alçaltırsak fret'lere çarpmaya başlarlar, hatta daha da alçaltılırsa notalar uzamaz, çalınır çalınmaz kesilirler. İlk yapacağınız her telin her perdesini çalıp bütün notaların kesilmeden çaldıklarına emin olmanız. Eğer çalınınca kesilen notalar varsa demek ki telleri biraz yükseltmek gerekiyor. Eğer tüm notalar düzgün çıkıyorsa telleri klavyeye daha yakınlaştırabilirsiniz. Teller klayveye yakınlaştıkça tellerin fretlere çarpmasıyla metal sesi çıkacaktır. Bu önemli değil, çünkü amplifikatörde bu sesleri duymazsınız. Bu durumda telleri yükseltmenize gerek yoktur. Önemli olan sesin sürekliliğinin bozulmamış olmasıdır. Ayrıca bend yaptığınızda da sesin sürekliliğinin bozulmaması gerekir. Onun için action ayarının doğru yapıldığından emin olmak için özellikle ince tellerde bend'ler yaparak sesin kesilmediğine emin olun. Şimdi tellerin yüksekliğini nasıl değiştireceğimize geçebiliriz. Fender strat tipi gitarlarda tellerin köprüye oturduğu parçalarda küçük vidalar vardır. Bu vidalardan ayarlayabilirsiniz tel yüksekliklerini (bkz fender-strat gitarlarda action ayarı). Floyd-rose köprülü gitarlarda ise köprünün yaslandığı iki vida sıkılarak ya da gevşetilerek tellerin yüksekliği ayarlanabilir

Not: Akustik gitarların büyük bir çoğunluğunda action ayarı sabittir, değiştirilmez.


7- Floyd-rose Köprünün Ayarı

Floyd rose köprüleri tutan iki kuvvet vardır: Tellerin ve gövdenin altındaki yayların çekme kuvvetleri (alttaki şekili inceleyin). Eğer tellerin çekme kuvveti yaylarınkinden büyük olursa köprü havaya kalkar, yani gövdeden uzaklaşır. Tersi durumda ise gövdeye iyice yaklaşır. İdeal pozisyon gövdeye paralel ya da hafif havaya kalkık olmasıdır. Köprünün ayarı yaylardan yapılır. Gövdenin arkasında bulunun ve köprünün tam altına gelen kapağı açarak yaylara ulaşabilirsiniz. Köprüyü gövdeye yaklaştırmak için yay sayısı arttırılır ya da yayları gövdeye bağlayan vida sıkılır. Uzaklaştırmak için ise bunun tersi yapılır. Yeni bir gitar aldıysanız size yedek yay vermiş olmaları gerekir.


8- Entonans (intonance) ayarı

Önce intonance ayarının ne olduğunu hatırlayalım. Kabaca açıklamak gerekirse, bir teli akort ettiğimizde o telin üzerindeki tüm perdelerdeki notalar doğru olarak çalınıyorsa telin intonance ayarı doğrudur. Intonance ayarı eşik-köprü arasındaki telin uzunluğunun değiştirilmesiyle ayarlanır. Bir telin entonans ayarın kontrol etmek için tel akort edildikten sonra 12.teldeki notanın doğru olup olmadığı kontrol edilir. Bunun için genellikle 12. telin harmonik sesi kullanılır. 12. perde ile harmoniğinden alınan ses aynı ise entonans ayarı doğrudur. Eğer değilse tel uzunluğu değiştirilerek bu ayarlanır:
12. perdedeki nota harmoniğinden daha tiz ise telin uzunluğu arttırılır, tersi ise azaltılır.

Fender strat tipi gitarlarda köprünün arkasındaki vida sıkıştırılıp gevşetilerek entonans ayarı yapılır. Floyd-rose köprülü gitarlarda ise tel iyice bollaştırıldıktan sonra telin oturduğu parça üzerindeki vidanın gevşetilip bu parçanın tel boyunca hareketiyle ayarlanır (şekilleri inceleyin). Intonance ayarı yapıldıktan sonra gitarın akordunu yenileyin.

Not: Akustik gitarlarda intonance ayarı sabittir.